Наурыз мерекесі: мереке және ұлттық киім туралы

Наурыз — қазақ мәдениетіндегі ең көне және ең әсем мереке. Онымен байланысты көптеген қызықты әдет-ғұрыптар, дәстүрлер мен нанымдар бар. 2009 жылы ЮНЕСКО Наурызды материалдық емес мәдени мұра тізіміне енгізді.

Наурыз мерекесі туралы көбірек білгіңіз келе ме? Бұған дейін оны қалай атап өткен және қазіргі кезде адамдар Наурызда не істейді? Неліктен бұл күні дәстүрлі қазақ киіміне ерекше мән беріледі? Ендеше біз сізге осы мақаланы оқуды ұсынамыз.

21 наурызда, яғни көктемгі күн мен түннің теңелуінде түркі халықтары Наурыз мерекесін атап өтеді, бұл мереке Парсы Жаңа жылы деп те аталады. Наурыз діни күнге жатпайды, ал оның түп-тамыры пұтқа табынушылық пен ежелгі Парсы кезеңінде жатыр. Тарихының ұзақтығына қарамастан (шамамен 3000 жыл), осы уақыт ішінде мерекенің символикасы мен мәні өзгерген жоқ. Наурыз — көктем мен жаңа өмірлік циклдың басталуы, табиғаттың жаңаруы тойланатын, сондай-ақ махаббат, достық пен бірліктің мерекесі.

Қазақстанда бұл күн ежелден бастап 1926 жылға дейін атап өтілді. Кейін ондаған жылдар бойы Наурызға тыйым салынып, тек 1991 жылы ғана ресми мемлекеттік мереке ретінде бекітілді. Бүгінгі таңда бұл дәстүрлі қазақ киімдерін кию, тағамдарды мол етіп дайындау, бір-бірлеріне қонаққа бару және жақындарын көктемнің келуімен құттықтау дәстүрге айналған бүкілхалықтық мереке болып саналады.

Қазақстанда Наурыз мерекесі қалай атап өтілетіні туралы айтпас бұрын, бұл мерекенің бірнеше маңызды құрауыштарын еске салған жөн:

• мерекелік киімдер;
• ұлттық тағамдар;
• мереке күні және оның қарсаңында орындалатын белгілі бір іс-шаралар мен әрекеттердің жиыны.

Бірақ ең бастысы — Наурыз бойы мерекелік көңіл-күйді сақтау, айналадағыларға мейірімділік таныту, табиғат пен ұлттық салт-дәстүрге құрметпен қарау.

Наурызда неше күн демалады?

Наурыздағы ресми демалыс күндері Қазақстанда 21-23 наурыз аралығында, яғни үш күнге созылады. Алайда, ежелден келе жатқан дәстүр бойынша, мереке бір айға — көктемгі күн мен түннің теңелу күнінен бастап 22 сәуірге дейін жалғасады. Осы уақыт аралығында жақсы көңіл-күйді, сергектікті, позитивті көзқарасты, табиғатпен және басқалармен бірлік сезімін сақтау маңызды болып табылады. Сондай-ақ, бұдан әрі талқыланатын ұлттық салт-дәстүрлерді сақтану қажет.

Қазірге дейін Наурыз мерекесімен байланысты көптеген қызықты дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар сақталған. Дәстүрді бұзбау үшін Наурызда нені істеуге болатынын және болмайтынын ажырата білген жөн.

Әдетте, адамдар Наурызда күн шыққанға дейін оянады. Дәстүр бойынша, таңды бүкіл қауым болып арық немесе бұлақ маңында қарсы алған жөн, оны ересектер мен балалар бірге тазартады. Сондай-ақ, барлығы бірге ағаш отырғызумен айналысқан. Осы әрекеттерді басқару, әдетте, қауымның ақсақалдарына жүктелетін. Атқарылатын жұмыс аяқталғаннан кейін сауық-сайран мен мереке басталатын болған. Бұл күні басқа жұмыстар, атап айтқанда тазалау, жуу және басқа да үй жұмыстары жасалмайды. Наурыз басталғанға дейін үйді және өз-өзіңді ретке келтірген жөн деп есептелген.

Наурыздың қалай тойланатыны туралы айтатын болсақ, аспаздық салт-дәстүрлер туралы да ұмытпау керек. Бай дастархан — мерекенің маңызды құрамдас бөлігі. Алдағы жылғы молшылық пен береке Наурыздағы үстелдің қаншалықты жомарттықпен жайылғанына байланысты болады деп есептеледі. Әдетте арнайылап бұл күнге бауырсақ, қымыз дайындалып, ет асылады.

Ең басты мерекелік тағам — Наурыз көже. Бұл қасиетті мағынаға ие тағам. Ежелден бері 7 саны қасиетті болып есептелетіндіктен, Наурыз көженің құрамында 7 құрауыш болуы керек. Наурыз көже мыналардан тұрады:

• ет;
• дәнді дақылдар;
• су;
• күріш;
• кеспе;
• айран;
• тұз.

Кейбір рецепттерде май, ірімшік, құрт, айран, пияз туралы да айтылады.

Наурыз — бұл қазақтардың қонақ қабылдап, тума-туыстарына, достарына, таныстарына баратын уақыт. Мереке кезінде үйіңізге жеті қонақ қабылдап, жеті рет өзіңіз қонаққа баруыңыз керек деп саналады.

Көктем мерекесіне қалай киінеді

Наурыз мерекесіне балалар, сондай-ақ барлық жастағы ерлер мен әйелдер ұлттық киім киеді. Қазақтың ұлттық киімдері көктемнің өзі сияқты түрлі-түсті, жарқын. Сондықтан көктемгі күн тоқырау мерекесінде ол өте жарасымды көрінеді.

Сонымен қатар, көктемгі мерекеде қолданылатын қазақтың ұлттық бұйымдары да ата — бабалардың заттай мәдениетін құрметтеу болып табылады. Сондықтан қазақтар Наурызға арналған киімге әрқашан да ерекше назар аударып, ықыластық танытқан. Қазіргі таңда көптеген адамдар мерекеге арнап әшекейлер тігеді немесе сатып алады, енді бірі ересектер мен балаларға арналған ұлттық киімдерді жалға алады. Айтпақшы, егер шұғыл түрде киім қажет болып, оны сатып алуға уақыт болмаған жағдайда жоғарыда атап өтілген жалға алу нұсқасы таптырмас нәрсе.

Дәстүрлі қазақ киімінің ерекшеліктері

Қазақтың ұлттық киімі өте ерекше және әдемі. Бұрын олар жиі киілетін еді. Қазіргі уақытта оларды көбінесе салтанатты шараларға, мысалы, Наурызға киеді.

Қазақтың дәстүрлі киімдері берік маталардан — шұғадан, баршыннан, жүннен, жануарлардың терісінен тігіледі. Қазақстанның мәдениетіне киімнің кестелермен, моншақтармен, інжу-маржандармен, алтын және күміс жіптермен безендірілуі тән.

Әдетте, ерлер немесе әйелдерге арналған дәстүрлі мерекелік киімдердің жиынтығы өте қымбат. Сондықтан қазіргі уақытта ұлттық киімдерді жалға алу сияқты қызмет көбірек танымал. Оның арқасында әркім аз ақшаға мерекеге арнап сәнді киім алуға мүмкіндік алады.

Қазақтың ұлттық әйелдер киімі

Әр өңірде қазақ әйелдерінің ұлттық киімдерінде айырмашылықтар болуы мүмкін, бірақ негізгі элементтеріне мыналар жатады:

• ұзын көйлек, оның үлгісі қыз бен әйелдің жасына байланысты өзгереді (қыздар үшін қынама белді болса, ал егде жастағы әйелдер үшін бостау пішінді болады);
• жеңсіз қамзол;
• шапан.

Жас қыздардың киімдерінде әдетте қызыл реңктер басым болды, ал 30 жастан асқан әйелдер үшін көк және қара түстер көбірек қолданылды. Қазақтардың күнделікті киімдері неғұрлым қолайлы үлгімен және декордың қарапайымдылығымен ерекшеленді. Бірақ мерекелік киімдер ашық түсті жиектермен, шашақтармен, ою-өрнектермен безендірілетін болған. Ерекше жағдайларда киімді алтын, күміс, ашық түсті маталардан, жүннен, моншақтардан жасалған аппликациялармен әшекейлендірген. Наурыз қарсаңында мерекелік ұлттық киім әйелдер тарапынан сұранысқа ие.

Наурызға арналған балалар киімдері де де ұлттық стильде жасалған. Олар ересектерге арналған көйлектерге ұқсатылып, бірақ негізінен ашық түсті немесе түрлі-түсті маталардан тігіледі. Қынама белді болып келеді.

Қазақ әйелдерінің ұлттық бас киімдері ер адамдардікіне қарағанда таңдаулы декормен ерекшеленеді. Әдетте олар тауыстың, үкінің немесе көкқұтанның қауырсынымен безендіріліп, інжу-маржандармен, алтынмен, асыл тастармен, үлпілдек жүнді жануарлардың терілерімен қапталады. Бас киімнің астындағы шаш міндетті түрде өріледі.

Қазақтың ұлттық ерлер киімі

Наурызға арналған мерекелік ерлер киімі көздің жауын алады. Салтанатты рәсімге арналған алтын тігумен әшекейленген қазақтың дәстүрлі ұзын шапаны. Ерлерге арналған ұлттық киімнің маңызды бөлігі — бас киім. Наурызға ер адамдар, әдетте, жиектері бүгілген бас киім (қалпақ) немесе тақия киеді. Бас киімнің түсі шапанға сәйкес таңдалады.

Әдетте, ер балаға арналған киім ересек ер адамдардың киім үлгісінің кішірейтілген көшірмесі ретінде беріледі.

Аяқ киім және аксессуарлар

Қазақтың ұлттық киімінің маңызды және ерекше бөлігі — аяқ киім мен аксессуарлар. Әдетте, әйелдер мен ерлердің киімдері қонышы кең етікпен толықтырылады. Әйелдерге арналған үлгі кесте және аппликациямен безендірілген, кішкентай өкше де бар болуы мүмкін.

Әйел адамдардың Наурыздағы дәстүрлі әшекейлері күмістен жасалған. Әдетте қыздар мен әйелдер киімдерін ерекше оюлары бар білезіктермен, күрделі пішінді ұзын сырғалармен, сақиналармен, інжу-маржандармен, маржандармен, асыл тастармен және түрлі-түсті әйнектермен көмкерілген алқалармен толықтырады.

Наурыз мейрамы — бұл көктемнің, бірлік пен еңбектің мерекесі. Бүгінгі күні мерекенің ежелгі ғұрыптары жоғалған, ал мерекенің мәні заманауи өмірге бейімделді. Бірақ Наурыз бұрынғыдай Қазақстандағы ең сүйікті мерекелердің бірі болып қала береді.

Ересектер мен балалар жыл сайын мерекеге ерекше ықыласпен дайындалады, мерекелік бағдарламаны ойластырады, ұлттық киімдерді сатып алады немесе тігеді. Ал сіз Наурызда не істейтініңізді ойластырып, қазақтың ұлттық киімдерін қайдан сатып алуға немесе жалға алуға болатынын таптыңыз ба? Егер сізде немесе сіздің балаңызда мерекеге арналған киім болмаса, OLX сервисінің көмегімен, қолайлы бағамен қажетті заттарды өз қалаңыздан тез таба аласыз.