Ақ және көк жағалылар деген кімдер: терминдердің мағынасы және кәсіп түрлері

Көк және ақ жағалылар – бұл жалдамалы жұмысшылардың әртүрлі санаттарының белгісі. Мұндай жіктелу Англия мен АҚШ-та тамыр жайды, ал авторлық американдық жазушы Эптон Синклерге тиесілі. Ол шамамен жүз жыл бұрын кеңсе қызметкерлері мен менеджерлерді ақ форма кигендіктен ақ жағалылар деп атады. Бұл қызметкерлерді бөлу осы түстермен аяқталған жоқ, өйткені бүгінде оның он шақты түрлі реңктері бар. Англияда кімді көк жағалылар, кімді жасыл жағалылар деп атайтынын анықтайық. Неліктен бұл бізге де сіңіп кетті?

Егер OLX-тан Қазақстандағы өзекті бос жұмыс орындарын қарайтын болсаңыз, «жағалылардың» әр тобының өкілін таба аласыз. Ондағы мыңдаған хабарландырулардың арасынан өзіңізге үйлесетінін табуға болады.

Ақ жағалылар (White Collars)

Ақ жағалылар бірінші кезекте басқарушылар екенін атап өткен жөн. Оларға клерктер, шенеуніктер, мемлекеттік қызметкерлер жатады. Бұл өндірісте емес, кеңселерде жұмыс істейтін адамдар. Ақ түс қашан да жұмыс барысында кір жұқпайтын жұмысты білдіреді. Бұл тұста ақ және көк жағалылар ерекшеленеді.

Клерктер деген кімдер? Англияда бұлай кеңседе немесе мемлекеттік органдарда жұмыс істейтіндер қызметкерлерді атайды. Бастапқыда, бірнеше ғасыр бұрын, жазушылар осылай аталған болатын.

Көк жағалылар (Blue Collars)

Көгілдір жағалылар көк түсті санатқа жатады. Аударманың қиындығынан бұл «палитрада» екі реңк пайда болды. Ол өнеркәсіптік объектте немесе өндірісте жұмыс істейтін білікті маман. Оның негізгі бағыты – өнімділікке немесе сағатына төленетін физикалық еңбек. Қызметкерлер тағы үш санатқа бөлінеді:

• сәулетшілер, жобалаушылар, инженерлер секілді біліктілігі жоғары қызметкерлер;
• слесарь, сантехник, монтер ретіндегі білікті мамандар;
• әртүрлі жұмысты атқаратын жұмысшылар, күзетшілер ретіндегі біліктілігі төмен жұмысшылар.

Бұл санаттың әдеттегі мысалы ретінде әртүрлі жұмысты атқаратын жұмысшыны келтіруге болады, олар көк түсті униформа киген. Көбінесе джинсалық матадан немесе батисттан жасалған көйлектер болатын. Материалы берік, түсіне қарай тез ластанбайды. Атауы осыдан шыққан болатын.

«Болат жағалылар» деп аталатын қосалқы санат бар. Бұл өндірістік объекттерде адамдарды алмастыра алатын робототехника және жасанды интеллект.

Сұр жағалылар (Grey Collars)

Сұр жағалылар — бұл әлеуметтік саланың өкілдері. Оларға мыналар жатады:

• жұмыс істейтін зейнеткерлер;
• тазалаушылар мен аула тазалаушылар;
• коммуналдық қызмет қызметкерлері.

Бұл табыс деңгейі бойынша ақ немесе көк деп жіктеуге болмайтын адамдар. Кейде бұл санатқа алдыңғы санаттағы біліктілігі жоқ қызметкерлер кіреді. Мұның бәрі елдің даму деңгейіне және ондағы орташа жалақыға байланысты.

Күлгін жағалылар (Purple Collars)

Күлгін жағалардың өкілдері де ақ пен көк арасында орналасады. Бірақ мұнда олар кірістерімен емес, міндеттерімен ерекшеленеді. Бұл санатқа көбінесе ақ жағалылар жұмысты көк түстілердің кейбір функцияларын орындаумен біріктіретін қызметкерлер кіреді.

Бұған объекттерде жұмыс істейтін инженерлер, техникалық қолдау қызметкерлері кіреді. Бұл негізінен өндірістегі ақпараттық технологиялар саласына қатысты.

Қызғылт жағалылар (Pink Collars)

Бастапқыда «қызғылт жағалылар» ұғымы әйелдерге қатысты кез-келген кәсіпті білдірді. 1970 жылдардан бастап HR және әйелдердің жұмысқа орналасуы туралы түсінік өзгерді. Бүгінгі таңда бұл топқа қызмет көрсету және қызметтерді ұсыну саласындағы қызметкерлер кіреді:

• даяшылар мен бармендер;
• кеңседегі хатшылар мен көмекшілер;
• кеңесшілер мен хостес.

Күлгін жағалыларға сауда орындарындағы немесе кассадағы сатушы да жатады. Шын мәнінде, бұл нақты білім қажет етпейтін және жұмыс барысында дағдыларды үйреніп алуға болатын барлық мамандықтар.

Алтын жағалылар (Gold Collars)

«Алтын жағалылар» термині 1985 жылы таралды. Құндылығы санасында болған адамдар осылай атала бастады. Бұл санатқа мыналар жатады:

• тар бейінді мамандар;
• ғылыми қызметкерлер;
• бизнесмендер;
• топ-менеджерлер.

Әр кәсіпкер алтын жағалыға айнала алмайды. Мұнда сіз бірегей білім мен тәжірибеге ие болуыңыз керек, қоғам немесе ғылым үшін маңызды саланы зерттеп, сараптама жүргізуіңіз керек. Осының негізінде адамдардың мәселелерін шешетін новаторлық технологияларды ұсыну қажет.

Жасыл жағалылар (Green Collars)

Бұл классификациядағы жасыл түс ең түсініктісі. Бұған табиғатпен және оның ресурстарымен оған зиян келтірместен жұмыс істейтін адамдар кіреді. Бұл экологтар, геологтар, жасыл құрылыс сәулетшілері, қалдықтарды жою жөніндегі мамандар. Органикалық фермалар мен «жасыл» бизнестің иелері де осы санатқа жатады.

Мұндағы мамандықтардың тізімі үлкен. Тіпті университеттің экология пәнінің оқытушысы, экологиялық таза өнім сатушысы және эко-қонақ үй менеджері де жасыл жағалыларға жатады.

Қара жағалылар (Black Collars)

Соңғы танымал санат – «қара жағалылар». Бұған мынадай бағыттардың өкілдері кіреді:

• тау-кен өнеркәсібі (тау-кен инженерлері, еңбекті қорғау жөніндегі мамандар);
• мұнай өндіру және мұнай өңдеу салалары (логистер, дизайнерлер, жобалаушылар, операторлар және машинистер);
• сырқаттану қаупі басқаларға қарағанда жоғары кәсіптер (шахтерлер, саперлер, ағаш кесушілер).

Кейде сол санатқа қылмыстық және заңсыз жолмен күн көретін адамдар жатады.

Егер бастапқыда мұндай жіктеу қызметкерлердің формасының түсіне байланысты пайда болса, ал қазір бәрі HR шығармашылығына байланысты. Мысалы, бозғылт жағалылар деп жұмысы жоқ адамдар аталады. Жағасыздарға еріктілікпен немесе шығармашылықпен айналысатындар (өзін-өзі дамыту ақша табудан жоғары тұрады деп есептейтіндер) жатады. Ал жаңа жағалылар деп білім беруді қажет етпейтін, бірақ онлайн курстар мен қысқа оқытулар жеткілікті мамандықтар аталады.

Әр түрлі елдерде мұндай жіктеу әр түрлі болуы мүмкін. Бұл елдің даму деңгейіне және орташа жалақыға байланысты. Қазақстанда мұндай реңктердегі жіктеу негізінен HR-мамандар арасында кең таралған. Орташа статистикалық азамат ақ жағалылар мен көк жағалылардың кім екенін біледі. «Палитрадағы» басқа түстер онша танымал емес, олар тар профильді терминдерге жатады.