Қазақстанда демалыс күндері қалай есептеледі?

Демалыс – демалуға, табиғатпен бірге болуға, жаңа жерлерге саяхаттауға немесе өзіңізді тануға жұмсалатын жағымды уақыт. Құрғақ заңды тілмен айтқанда, еңбек демалысы – бұл жұмыскерді демалу немесе әлеуметтік мақсаттарды орындау үшін белгілі бір мерзімге жұмыстан босату. Бұл жағдайда лауазымы мен жалақысы өзгеріссіз қалады.

Сіз Қазақстанда демалысты жоспарлаған кезде демалысқа сене аласыз. Бірақ сізді қандай сома күтіп тұрғанын түсіну үшін ҚР Еңбек кодексінің негіздерін түсіну қажет.

Заңды түрде демалыс әртүрлі болуы мүмкін. Заңнамаға сәйкес екі нұсқа бар:

• жыл сайынғы төленетін еңбек демалысы;
• әлеуметтік демалыс.

Бұл ҚР Еңбек кодексінің 87-бабында көрсетілген. Сонымен қатар, іс жүзінде көптеген түрі бар. Сіз демалыстың барлық нұсқаларын қарастырыңыз..

Жыл сайынғы төленетін демалыс.

ҚР еңбек демалысы төленуі тиіс. Ол жұмыскерге демалу, жұмысқа қабілеттілігін қалпына келтіру, денсаулығын нығайту үшін беріледі.

Бұл демалыстың ерекшелігі – жұмыс орны мен орташа жалақысы жұмыскерде қалады. Ал демалыстың барлық белгіленген мерзіміне демалыс төлемі төленеді.

Қосымша демалыс

Қосымша төленетін жыл сайынғы еңбек демалысы – бұл алдыңғы нұсқаның бір түрі. Еңбек кодексінің 89-бабына сәйкес, ол зиянды еңбек жағдайлары бар жұмыскерлерге күнтізбелік алты күннен бастап мерзімге беріледі. Бұл ретте ерекше талаптар арнайы аттестаттауда расталуға тиіс.

Бұл 1 және 2 топтағы мүгедектерге де қатысты. Қосымша ынталандыру демалыстары да болуы мүмкін.

Әлеуметтік демалыс

Әлеуметтік демалыстар жүкті әйелдерге босанғанға дейін, үш жасқа дейінгі балаларға күтім жасау бойынша, білім алу үшін беріледі. Басқа себептер:

• сессияға дайындық және емтихан тапсыру, дипломды қорғау;
• әскери дайындалған резерв бағдарламасынан өту;
• скринингтік зерттеулерден өту;
• жүкті әйелдерді 12 аптаға дейін есепке алу.

Әдетте, әлеуметтік демалысқа кететін кезең жұмыскердің еңбек өтіліне есептеледі.

Жалақысы сақталмайтын демалыс

Жалақысыз демалыс – бұл тараптардың келісімі бойынша берілетін әлеуметтік демалыстың бір түрі (Кодекстің 97-бабына сәйкес). Жұмыскер мен жұмыс беруші оның ұзақтығын бөлек талқылайды.

Бұл ретте, осындай жағдайларда 5 жұмыс күніне дейін жалақысы сақталмайтын демалыс беру қажет:

• некені тіркеу;
• баланың тууы;
• жақын туысының қайтыс болуы.

Кейбір жағдайлар Кодексте емес, ұжымдық немесе еңбек шартында көрсетілген.

Барлық ресми жұмысқа орналастырылған жұмыскерлер жыл сайынғы төленетін демалысқа шығуға құқылы. Жұмыскердің демалысқа кететін уақыты, әдетте, келісім бойынша алдын-ала анықталады.

Қазақстандағы демалыс күндерінің санын Кодекстің 88-бабы реттейді: жұмыскер жыл сайын кемінде 24 күнтізбелік күн алады. Менеджер ұзағырақ мерзім белгілей алады, бірақ оны азайта алмайды. Ғалымдарда, педагогтарда, әскери қызметшілерде, құтқарушыларда, судьяларда және т. б. ұзақ демалыс болуы мүмкін.

Барлық белгіленген мерзімді бөлуге болады. Яғни сіз бір рет 24 күн немесе екі рет 10 және 14 күн демалуға болады.

Маңызды талап: жыл сайынғы демалыстың бір бөлігі кем дегенде 14 күн болуы керек.

Демалысты рәсімдеу тәртібі өте қарапайым:

• көбінесе жұмыскерлердің қалауын нақтылап, демалыс кестесін жасайды;
• жұмыскер демалысқа үлгі өтініш жазады;
• кесте бойынша немесе одан тыс демалыс ұсынады.

Қажет болса, жұмыскер демалысты ауыстыруды немесе ұзартуды рәсімдей алады. Кезекті еңбек демалысына өтініш туралы өз бетінше қамқорлық жасаудың қажеті жоқ-бұл туралы компанияда кадрлар бөлімінің жұмыскерлері еске салады.

Демалыс ақысының мөлшері заңмен де анықталады. «»Орташа жалақыны есептеудің бірыңғай қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің бұйрығына бағдарлану қажет.

Кодекстің 91-бабына сәйкес, жыл сайынғы демалыс беру кезіндегі еңбек өтіліне уақыт кіреді:

• нақты жұмыс;
• жұмыскер жұмыс істемеген кезде, бірақ оның орны сақталады (жалақы да);
• уақытша еңбекке жарамсыздығына байланысты адам жұмыс істемеген кезде;
• адам жұмыста қалпына келтірілмес бұрын жұмыс істемеген кезде.

Демалыс төлемдерін төлеу кезінде мыналар ескеріледі:

• орташа тәуліктік немесе сағаттық табыс (қосымша ақы);
• сыйлықақылар мен сыйлықақылар.

Есепке 12 айлық кезең алынады. Демалыс төлемі орташа күндік жалақыны демалыс күндерінің санына көбейту арқылы есептеледі

Сондықтан есепшінің немесе кадр жұмыскерінің міндеті – бұл демалысты есептеу. Бұл міндеттер кәсіпорынның көлеміне байланысты берілуі мүмкін.

Демалысты есептеу кезінде орташа жалақы жұмыс күндерінің санына бөлінген өткен 12 айдағы барлық жалақының сомасы ретінде қарастырылады.

Егер қызметкер әлі 12 ай жұмыс істемесе, онда олар оның нақты жұмысының барлық кезеңін алады. Егер қандай да бір себептермен ол өткен жылы жалақы алмаса, онда есептеулерде алдыңғы 12 ай ескеріледі. Егер жұмыскер соңғы екі жылда әлі жалақы алмаған болса немесе басқа себептермен табысы болмаса, онда лауазымдық жалақы негізге алынады.

Мысалды талдайық. Сіздің компанияңызда бес күндік жұмыс күні бар. Сіз 2022 жылдың 1 сәуірінде жұмысқа қабылдандыңыз және 2024 жылдың 1-14 шілдесі аралығында демалыс алғыңыз келеді. Есіңізде болсын, 6 шілде — бұл демалыс күндеріне сәйкес келетін мереке, яғни ол 8 шілдеге ауыстырылады. Демалыс күндерін санау кезінде мерекелер күнтізбелік күн ретінде ескерілмейді, сондықтан демалыс іс жүзінде 1-15 шілде аралығында болады.

Енді осы күнтізбелік күндер тізімінен жұмысшыларды санау керек. Олардың тек 10-ы шығады. Демек, сіз демалыс сомасын 10 күнде аласыз.

Сіз айына 200 мың теңге табасыз делік. Сонымен, қажетті есеп айырысу кезеңінің барлық он екі айы. Өткен кезеңде қызметкер 244 күн жұмыс істеді.

Барлық мәндерді формулаға ауыстырыңыз: (200000*12)/244 = 9 836 теңге.

Бұл бір күндік орташа жалақы. Яғни, демалыстың он күнінде қызметкерге 98 360 теңге төленеді.

Демалыс үшін есептелген сомаға жалақымен бірдей салық салынады. Бұған мыналар кіреді:

• жеке табыс салығы (ЖТС) — ҚР ҰК 318 және 322-баптарына сәйкес;
• әлеуметтік салық (СН) — ҚР ҰК 484-бабына сәйкес;
• әлеуметтік аударымдар – «Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы» Заңның 15-бабына сәйкес;
• зейнетақы жарналары – «Зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Заңның 24-бабына сәйкес;
• медициналық сақтандыруға аударымдар — «Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы» Заңның 29-бабына сәйкес.

Демалысты төлеу – бұл жұмыскердің табысы. Ал оған төлем көзінен ЖТС, ӘТ, МЗЖ, ӘЕ, МӘМС салынады.

Егер демалыс кесте бойынша берілсе, онда демалыс демалыстан үш күн бұрын төленуі керек. Егер кестеден тыс болса, оны ұсынғаннан кейін үш жұмыс күнінен кешіктірмей. Бұл Кодекстің 92-бабында көрсетілген.

Сонымен, біз Қазақстанда демалыс қанша уақытқа созылатынын, оны қашан және не үшін алуға болатынын анықтадық. Есіңізде болсын, мұндай мәселелер негізінен тараптардың келісімімен реттеледі. Демалыс уақытын өзіңіз алдын ала таңдай аласыз. Және бұл күндер жалпы кестеге сәйкес келеді. Егер күтпеген жағдайлар туындаса, онда сіз өз орныңызды, көбінесе жалақыңызды сақтайсыз. Жұмыс берушілердің көпшілігінде проблемалар болмайды. Егер даулы мәселелер болса, онда сіз әрқашан заңға сүйене аласыз.