Әйелдер көйлегінің тарихы: бұрынғы кезеңнен бүгінге дейін

Көйлек өзінің ғасырлық тарихында бірнеше өзгерісті бастан өткерді. Егер бүгінде әдемі көйлек немесе жеңіл сарафан әр әйелдің күнделікті өмірінде бар болса,  бастапқыда бұл киім де ер адамдардікі болып саналды. Егер сіз терминологияға тереңірек үңілсеңіз, онда бірнеше ғасыр бұрын «көйлек» атауы әйелдер мен ерлердің барлық үстіңгі киіміне қолданылған.

Алайда гардеробтың бұл элементі әйелдің өзін-өзі көрсетуінде және оның мәртебесінде маңызды рөл атқарады. Рет-ретімен айтайық.

Сонымен, бүгінде көйлек – бұл әйелдер киімі, XV ғасырдан бері солай санала бастады. Сол кезде киімнің бұл түрі айтарлықтай дизайнерлік өзгеріске ие болды. Ал бәрі неден басталды?

Киімнің бұрынғы формалары: ежелгі кезеңдер

Біріншіден, киім жылыну тәсілі ретінде пайда болды: сіз оттың жанында үнемі отыра алмайсыз және суықтан да ешкімнің өлгісі келмеді. Сондықтан, қарабайыр уақытта адамдар теріні орап, солай киінетін болды. Бұл қазірдің өзінде алғашқы көйлектердің прототипі. Содан кейін оларды ерлер де, әйелдер де киген. Киім дизайнерлік талғамға ие болмады, бірақ ол ыңғайлы, минималистік және кең болды.

Кейінірек киім әлеуметтік мәртебенің алғашқы символы болды. Бұл адам эволюциясы мен тоқу ісінің де, тігінші кәсібінің де дамуына байланысты мүмкін болды. Көйлектің топқа әлеуметтік қатыстылығын көрсету үшін оның айырмашылықтары мен талғампаздығы болуы керек.

Ежелгі заман: Грекия және Рим

Ежелгі Грекия мен Римде танымал болған туника мен хитон заманауи көйлектің прототиптері болып саналады. Әр түрлі тоқыма материалдары пайда болып, державалар арасында сауда басталған кезде мысырлық зығыр, үнділік мақта және қытай жібегі танымал болды.

Сән сол күндері сұлулық стандарттарын қабылдауға да әсер етті. Ол кезде драпировка танымал болды. Сондықтан картиналарда сымбатты, бірақ іші дөңгеленген әйелдер  жиі бейнеленген, ол матаның жалпы бос кесілуіне байланысты пайда болды.

Бір қызығы, гректер ұзын жең ұнатпады. Ол құлдар киімінің элементі болды.

Ежелгі сән киімнің мәртебеге қалай әсер ететінін, адамның белгілі бір топқа жататындығын көрсетті. Сондай-ақ, ол басқа мәдениеттер үшін астыртын ереже енгізді: саяси және әлеуметтік маңызды оқиғалар киімге әсер етеді.

Орта ғасырлар: дін және қатаңдық

Орта ғасырлардағы көйлек әйелдің мәртебесін басқаша көрсетті. «Сұлулық стандарты» қарапайым және тыныш ханымдар болды, көбінесе келбеті шаршаңқы және денесі арық. Сондықтан киім денені жауып, сымбаттылықты қосып, трагедияны баса көрсетуі керек еді. Бұған көбінесе шіркеу мен сол кездегі дамып келе жатқан теологизм әсер етті.

Ортағасырлық көйлектер төменгі және жоғарғы қабаттардан тұрды. Олар әдетте әртүрлі реңктерге ие болды және бірігіп типтік емес контраст жасады. Бұл кезде қала тұрғындары мен сарай маңы ханымдарын тек көйлек материалдарымен ажыратуға болады, бірақ стильдер мен фасон өте ұқсас болды. Оңтүстік Еуропада ханымның тектілігі мен мәртебесі жеңнің енімен анықталғанымен.

Қайта өркендеу дәуірі: сән-салтанат және өнер

Ренессанс – сыртқы сұлулыққа қайта назар аудара бастаған дәуір. Бұл кезде әйелдер сыртқы келбетіне көңіл бөліп, ұнағысы келді. Осы жерден күрделі шаштар, V-тәрізді кесінділер және оған дейін типтік емес маталар пайда болды. Барқыт, зерлі жібек мата, шілтер танымал болды, кескін кесте немесе асыл тастармен толықтырылды.

Бұл дәуірде корсеттер мен күрделі кринолиндер пайда болды. Барокко мен рококодан кейін бұл идеялар қолдау тапты: қыпша белдер, үлкен декольте, үлкен юбкалар сол кездегі бейнеде әйелдің мінсіз бейнесін қалыптастырды.

XIX ғасыр: сән революцияларының басталуы

XVIII ғасырда Ағарту дәуірі сәнге айналды және әйелдер киімдері әлдеқайда ыңғайлы болды. Алайда ғасырдың соңында сән қайтадан өзгерді. Викториандық стилінен шабыттанған 19 ғасырдағы көйлектердің стилі өзгерді. Жеңдері үлкен, ауыр кринолині және жиектері бар киімдер қайтадан пайда болды.

Белге кең лента байланды, декольте жабыла бастады. Ал әйелдер денесінің жаңа стандарты құм сағаты болды. Сондықтан кескінге турнюр – денеге дөңес артқы жағы бар силуэт беретін элементтер қосылды.

Алғашқы сән үйлері Францияда пайда болды, онда жоғары сән тұжырымдамасы пайда болды. Дәл осы компаниялар сол кезде және келесі ғасырда сән трендтерін басқарды. Олар сәнге бағыт беріп, оны жұрттың қабылдауына әсер етті.

ХХ ғасыр: бостандық және әртүрлілік

ХХ ғасыр – бұл дәстүрлер мен революциялық идеялар арасындағы күрес. Көптеген жолдармен әйелдер киіміне екі дүниежүзілік соғыс әсер етті, олар әйелдерді осы уақытқа дейін жат жұмыс істеуге мәжбүр етті және ақыры ыңғайлы киімге басымдық берді.

Көйлектерге келетін болсақ, ХХ ғасырда олар біраз өзгеріске ұшырады. Бірнеше эволюциялық үлгілер:

• футляр көйлектері – олар корсеттерден бас тартты және қозғалыс еркіндігі үшін қарапайым, түзу силуэтке ие болды;
• 20-шы жылдардағы қысқа көйлектер — соғыстан кейінгі әйелдер қозғалысты шектейтін элементтерді қайтарудан бас тартты;
• джаз дәуірі – көйлектер қысқа болды, шашақ пенен жылтырақтан тұрды, белді қыпша бел етіп көрсетпеді;
• 50-шы жылдары Dior-дан New Look — жаңа топтама сәнге тар корсаж, балтырдың ортасына дейін келетін кең белдемше және қыпша белді енгізді;
• 70-шы жалдардағы хиппи — көйлектер жарқын, ұзын, кең, этникалық мотивтерге ие болды;
• 80-ші жылдардағы сән – көйлектер акцентті қатаңдық пен минимализмге аударды, көбінесе спорттық кескінді қайталады.

Өткен ғасырда көйлек өзінің дамуының ең белсенді кезеңдерін бастан өткерді. Әр онжылдықта сән әлеуметтік және саяси оқиғалардың әсерінен айтарлықтай өзгерді.

ХХІ ғасырдағы көйлектер: трендтер мен дәстүрлер

ХХІ ғасыр өзінің өлшемділігімен және заттарға саналы көзқарасымен классикалық сәнді қайта қарау кезеңдерінен өтеді. Дизайнерлер кейде ескі стильдерге оралып, оларды заманауи етіп сәндейді. Мысалы, футляр көйлектері, 80-ші жылдардағы минимализм сәнге қайта оралды, кей кезде 50-ші жылдардағы талғампаз мотивтер де байқалады.

Сән экологиялыққа бағдарланды. Маталар үшін қайта өңделген материалдар қолданылады немесе өндіріс кезеңінде табиғатқа зиянды технологиялар аз қолданылады. Ресурстарға этикалық көзқарас – бұл ғасырдың үрдісі.

Этникалық мотивтердің сәні де оралады. Мысалы, кешкі көйлектер этникалық және мәдени ерекшеліктерге баса назар аудара отырып, ұлттық стильде жасалуы мүмкін. Дизайнерлер өзекті трендтерге де, тарихи мұраға да құрмет көрсетеді.

Қазақша стильдегі көйлек сәнгерлер арасында танымал болып келеді. Гардеробтың бұл элементін күнделікті нәрсе ретінде емес, әртүрлі дәуірлердің әсерінен өзгерістерді бастан өткерген халықтың нағыз қазынасы ретінде қарастырайық.

Әйелдер көйлегінің ежелгі шығу тегі

Қазақша көйлек көшпелі өркениеттер кезеңінде пайда болды. Ол кезде киімнің практикалылығы және функционалдығы бағаланды. Әйелдер берік материалдардан жасалған көйлектер киді: жүн, киіз, жануарлардың терісі. Бұл даланың суық ауа-райынан қорғады. Сол кезде жақсы қорғаныс үшін қабаттап кию ойластырыла бастады.

Сол кезде мәртебені көрсететін элементтер тастар мен металдар болды. Олар сәндік функцияларды қабылдады, отбасылық байлықты көрсетті.

Археологтар сарматтар мен скифтер кезеңдеріндегі киімдерді тапты: олар геометриялық өрнектермен, жануарлардың суреттерімен, орнаменттермен безендірілген. Дәл осы халықтар әйелдер киіміндегі сәндік мотивтердің қалыптасуына әсер етті. Киім біртіндеп практикалық киімнен эстетикалық киімге айналды.

Дәстүрлі қазақша көйлек

Қазақтың ұлттық киімі практикалылығымен және байлығымен ерекшеленеді. Бұл тек киім ғана емес, сонымен қатар халықтың жоғары көркемдік мәдениетінің көрсеткіші.

Ұлттық костюмнің ерекшеліктері:

• көйлек — көп қабатты құрылымы мен ауадай жеңіл силуэті бар жеңіл матадан жасалған дәстүрлі көйлек;
• қамзол және орамал — талғампаздық пен нәзіктікті, сонымен қатар мәртебені де көрсетеді.

Қазақстанның әртүрлі аймақтарында ұлттық костюм өзгеруі мүмкін. Мысалы, батыста жылы маталарға, ал оңтүстікте жеңіл маталарға басымдық берілді.

Костюмдерде әлеуметтік саралау да бар. Әл-ауқатқа баса назар аудару үшін мерекелік киімдерде күміс немесе алтын кесте қолданылады. Күнделікті көйлектерде неғұрлым байсалды мотивтер қолданылады, дегенмен мұнда да декор бар.

Ислам мен көрші мәдениеттердің әсері

Ислам дәстүрі ұлттық костюмге деген көзқарасқа әсер етті. Киім жабық және қарапайым болды, киімге орамалдар мен бас киімдер қосылды. Бұл жаңа діни нормаларға құрмет болды.

Қазақша көйлекке көрші мәдениеттер де әсер етті. Мысалы, ұйғырлар мен өзбектер түрлі-түсті ою-өрнектер әкеліп, табиғи жібекті танымал етті. Ал орыстармен көршілік етудің нәтижесінде киім құрылымына баса назар аударылды.

Кеңес кезеңі: рөлдер мен сәннің өзгеруі

Кеңестік сәнде ұлттық қазақ көйлегі мәртебесін жоғалтты. Одақ бірігуге ұмтылды, ұлттық бірегейлікті көтермелемеді. Бұл идеология киімге деген көзқарасты қайта қарауға мәжбүр етті: сәндік элементтердің азайды, маталар да жарқын болмады.

Дәстүрлі элементтер арнайы мерекелер үшін қолданыла бастады. Бірақ сонымен бірге еуропалық стиль дамыды: байсалды, ыңғайлы және практикалы. Ол қалада кеңінен қолданыла бастады.

Заманауи қазақша көйлек: дәстүрлер мен сән

Қазіргі қазақ киімінің стилі – ұзақ эволюцияның нәтижесі. Бүгінгі күні тіпті коктейльдік көйлектер де өзекті трендтер мен дәстүрлі мотивтерді біріктіреді. Дизайнерлер ұлттық кестеленген әйелдерге арналған заманауи костюмдер жасайды, ою-өрнектерді қолданады, классикалық киімді жаңа материалдармен үйлестіреді. Бүгінгі таңда маталар арасында жібек, шифон және барқыт танымал.

Танымал трендтер:

• А-силуэт және көйлек;
• ұлттық орнаменті бар тік пішім;
• қабатты белдемше мен фонарь жеңдері бар талғампаз модельдер;
• ұзын трапеция тәрізді жібек немесе деним белдемшесі.

Айтпақшы, үйлену тойларына арналған дәстүрлі костюмдер де танымал болды. Олар әдетте күміс пен алтынмен безендіріледі. Бірақ мұнда пішім және басқа да заттар еуропалық мәдениеттен қолданылады.

Көйлек әйелдер киімінің элементі ретінде үлкен жолдан өтті, үнемі сән үрдістеріне бейімделіп, әйелдің бейнесін өзгертті. Бүгінгі сән тұрақтылыққа және ұлттық бірегейлікті сақтауға бағытталған. Сондықтан этикалық мотивтері бар қазақ көйлегін OLX-тан де сатып алуға болады.