Жұмыстағы эмоционалды шаршаумен қалай қалай күресуге болады: себептері мен шешімдері

Ең қызықты және сүйікті жұмыстың өзі де шаршаудың болмайтынына кепіл емес. Бұл күйге әсер ететін көптеген факторлар бар. «Жұмыстағы шаршау» дегеніміз не, бұл күйдің қандай белгілері бар және онымен қалай күресуге болады? Бұл туралы ақпаратты жік-жігімен қойып шығайық. ‎

Ең алдымен, эмоционалды шаршаудың қалай көрінетінін түсіну керек. Оны кейде қажумен шатастыруға болады, тағы бір жағдай: сіз жүйкенің тозуына немесе депрессияға аз-ақ қалдыңыз, бірақ әлі де проблеманың бар екенін мойындауға дайын емессіз.

Шаршаудың қажудан айырмашылығы неде?

Шаршаудың ерекшелігі – ол көңіл-күйдің өзгеруіне байланысты емес. Сезім тұрақты және күн сайын қайталанады. Тапсырмаларды сапалы және тиімді орындау мүмкін болмайтын терең сарқылу.

Қажу күйі айтарлықтай ерекшеленеді. Бұл жұмыстағы зорығу емес, себебі ол кезде сізде басқа сезімдер болады. Қажыған адам жұмыстағы тапсырмаларды орындағысы келеді, бірақ оған шаршағандық кедергі келтіреді. Демалып, күш жинап алса, қажығаны басылады. Ал егер жұмыстағы шаршау орын алса, онда «оңалу» барысы үзақ және күрделі болады.

Шаршаудың алғышарттары және белгілері

Егер сізге жүктелген жұмысты орындай алсаңыз да, жұмыстағы шаршауды туындататын белгілі бір күй мен жағдайлар болады. Олармен қалай күресуге болады? Ең алдымен, еңбек қызметіне және жеке өміріңізге әсер етуі мүмкін жағымсыз факторларға жол бермеу керек. Мына алғышарттарға назар аударыңыз:

• жұмыс көлемі өте үлкен – тапсырмалар тым көп болғандығы сонша, тіпті демалуға уақыт жетпейтін болса, қарқынды бәсеңдеткен жөн;
• ұнамайтын жұмыс – ұнамайтын іспен айналысу қиынға соғады, сондықтан әуел бастан өзіңізге ұнайтын қызмет түрін таңдауға тырысыңыз;
• жалақының төмендігі – еңбек әділ түрде бағалануы қажет;
• мән-мағынасын түсінбеу – жұмысты мән-мағынасын түсінбей орындау өте қиын (мысалы, тапсырма дұрыс берілмеді немесе сіз оның мәнінен хабардар емессіз);
• белсенділіктің жоқтығы немесе аздығы – егер жұмыс бірсарынды және бірізді болса, бұл сізді шаршатуы мүмкін;
• жұмыс пен жеке өмір арасындағы дисбаланс – мансап пен жақын адамдармен қарым-қатынаста болуды қатар алып жүру қиын болса, бұл эмоциялық күйге әсер ететін болады;
• ұжымдағы жағымсыз, дұрыс емес жағдай – әріптестермен орын алатын қарым-қатынастың қиындығы жұмыс барысына әсер ете алады, сондықтан басшылық ұжымның рухын ұстап тұру қажет.

Шаршаудың белгілері әр түрлі болуы мүмкін, ал олар мінез-құлыққа, өмір салтына, психологиялық жағдайға және денсаулыққа әсер етеді. Созылмалы шаршау, әлсіздік, иммунитеттің нашарлауы, ұйқының бұзылуы – бұл белгілердің барлығы «шаршаған» адамға тән болуы мүмкін. Жұмыстағы шаршаудың тағы бір ерекшелігі – белгілер зиянды тәуелділіктерде де көрінеді (мысалы, темекі шегу және алкогольге деген құштарлық).

Мәселені шешудің ең үздік шешімі – оның алдын алу. Бірақ бұл жағдайға ұшыраспау мүмкін болмаған кезде сіз өзіңізге сізде шаршаудың бар екендігін мойындауыңыз керек. Өмірдің барлық салаларына оң әсер ететін бірнеше қарапайым кеңестер бар:

• демалуға және ләззат алуға үйреніңіз – тіпті ең еңбекқор жұмысшылар да демалуға уақыт тауып, босаңсыған күйден ләззат алуы керек;
• кестеңізді өзгертіңіз – жұмысқа да, жеке өмірге де, қызығушылықтарыңызға да орын болатын кесте құрылмағандықтан сіз күйгелектенуіңіз және барлығына бірдей үлгермеуіңіз мүмкін;
• денсаулығыңызды жақсартыңыз – оған спорт, дұрыс тамақтану, дұрыс ұйықтау, босаңсытатын массаж курсы немесе медитация көмектеседі;
• өзіңізге талдау жасап үйреніңіз – өз қалауыңыз бен мотивтеріңізді зерттеп, үміттеріңізді бәсеңдетіп, стандарттарыңызды өзгертіп, шешімдер қабылдаған кезде өз жағдайыңызды басшылыққа алуыңыз керек;
• «жоқ» деп айтуды үйреніңіз – жоқ демейтін адамдарға психологиялық тұрғыдан әрқашан қиын, сондықтан өз шекараларын құра білу маңызды.

Эмоционалды шаршаумен қалай күресуге болатынын ойластырған кезде, мәселені әрқашан өз бетіңізбен шеше алмайтыныңызға дайын болыңыз. Бұл жағдайда сізге психолог қажет болуы мүмкін – ол сізге өз сезімдеріңізді түсінуге және дұрыс шешім қабылдауға үйренуге көмектеседі.

Басшылықтың маңызды міндеті – қызметкерлер психологиялық тұрғыдан қажыған жағдайларды бақылау. Сондай-ақ, эмоционалды шаршаған кезде қалай көмектесуге болатынын білу керек. Бірақ алдымен сіз шынымен бәрі жақсы емес екенін түсінуіңіз керек. Мына жағдайларда қандай да бір әрекет жасаған жөн:

• жұмысқа деген көзқарас өзгерді – бұрын қызметкер тапсырмаларға жауапкершілікпен қарайтын, ал қазір ол бәрін нашар немесе баяу орындайды;
• тиімділік төмендеді – егер жұмыста орындалған тапсырмалардың сапасын бағалаудың сандық критерийлері болса, бұл әсіресе айқын көрінеді;
• мінез-құлық өзгерді – бұрын жайдарлы және тез тіл табысатын қызметкер қазір тұйықталып қалды немесе ашуланшақ болып кетті.

«Басшыларға жұмыста шаршаумен қалай күресуге болады? Ең алдымен, мәселе көбінесе жүйелік сипатта болатынын түсіну керек, егер бір қызметкерде қиындықтар туындаса, олар басқаларында бар болуы немесе болашақта пайда болуы мүмкін. Сондықтан шешімдерді тек бір адамға көмек деңгейінде ғана емес, бүкіл ұжым деңгейінде қабылдау керек»‎.

Жоғарыда біз күрестің ең жақсы құралы – алдын алу деп жаздық. Бірақ сіз қызметкердің жұмыстан шаршағанын анық түсінетін жағдайлар болады. Бұл жағдайда не істеу керек? Алдымен себептерін анықтаңыз.

Қызметкермен байыппен сөйлесіңіз, оны не мазалайтынын талқылаңыз. Әңгіме қысымсыз, шаршауды тудырған факторлармен күресуге деген шынайы ниетте болуы маңызды.

Маңызды кезеңнің бірі – себептерді ескере отырып, дұрыс шешім табу. Мысалы, егер шаршау шамадан тыс жүктеме салдарынан болса, міндеттер тізімін қайта қарау керек. Егер басты мәселе ұжымдағы жағымсыз атмосферада болса, тимбилдингпен айналысып, әріптестерден өзара шағымдар туралы шынайы айтуды сұраған жөн.

Өкінішке орай, адам жұмыстағы шаршаумен қалай күресуге болатынын шешкенде, жұмыстан шығу кейде жалғыз дұрыс шешім болып табылады. Егер қызметкер өзінің қызметін ұнатпайтынын және қазіргі компанияның болашағы жоқ екенін түсінсе, жаңа орын іздеу жөн болуы мүмкін.

Жұмыста жақсы атмосфераны құруға жауапты әрбір басшы, менеджер немесе басқа адам қызметкерлердің шаршауын алдын алады. Бұл сирек кездесетін командалық іс-шаралар немесе «өткізіп жіберу» үшін айтылатын әңгімелер туралы емес, компанияның егжей-тегжейлі ішкі саясаты туралы. Жұмыстағы шаршаудан қалай аулақ болуға болады? Бірнеше ұсыныстар көмектеседі.

Кері байланыс ұсыныңыз

Жаңа жұмыс орнында бейімделу кезеңінде де қызметкер кез келген мәселені талқылауға болатындығын түсінуі қажет. Үнемі фидбек беріңіз, орындалған тапсырмалардың күшті жақтары мен кемшіліктері туралы айтыңыз. Бұл жағдайда мән-жайға мұқият болуға тырысыңыз. Сондай-ақ мақтаңыз және марапаттаңыз.

Ұжымдағы атмосфераны бақылаңыз

Өсек, айтылмаған шағымдар мен қызғаныш жағымды жұмыс атмосферасына жақсы ықпал етпейді. Команда мүшелерінің әрқайсысы жұмыста шаршаумен қалай күресуге болатынын шешпеуі үшін, ұжымдағы қарым-қатынас принциптерін бірден түсіндірген дұрыс (немесе жазбаша түрде белгілеген дұрыс).

Атмосфераның құрылуына қызметкерлерді іздеу кезеңінен бастап әсер етуге болады. HR маманының міндеті – лауазымдық міндеттерді толығымен орындап қана қоймай, командаға үйлесімді қосылатын адамды таңдау.

Сондай-ақ, командалық рухты қалыптастыруда бейресми жағдайдағы мерекелер, қызығушылықтар бойынша бірлескен ойын-сауық және ұсыныстар тұрғысынан ашықтық жақсы көмектеседі. Команданың әрбір мүшесі оның пікірі маңызды және құнды екенін, оны тыңдауға дайын екендігін білуі керек.

Қызметкерлерге мақсаттарды табуға көмектесіңіз

Сіз қандай лауазымға ие болсаңыз да, жұмыста қалай шаршамау керектігі туралы әмбебап ереже бар – бұл нені мақсат етіп отырғаныңызды білу. Бұл жағдайда бұл тек пайда табу немесе мансаптық өсу туралы ғана емес. Әр адам үшін оның қызметі басқа адамдарға қалай көмектесетінін және оның неге соншалықты маңызды екенін түсіну маңызды.

Шаршамай жұмыс істеудің басты құпиясы – сүйікті ісіңізбен айналысу екенін ұмытпаңыз. Бірақ сонымен қатар әрқашан тепе-теңдікті тауып, жеке өмірге, хоббиге және демалуға уақыт бөлу маңызды.